Konferencja w sprawie przyszłości Europy na temat sektora rolnego

Konferencja online w sprawie przyszłości Europy na temat sektora rolnego, zorganizowana we współpracy Biura Regionalnego Województwa Warmińsko w Brukseli oraz Biura Regionalnego Województwa Mazowieckiego w Brukseli odbyła się 20.04.2022 roku.

Wideokonferencję poświęconą przyszłości europejskiego sektora rolnego otworzyli wspólnie Adam Struzik – Marszałek Województwa Mazowieckiego oraz Gustaw Marek Brzezin Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego, zgodnie podkreślając znaczenie wpływu rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego na gospodarkę naszych regionów. Marszałek Adam Struzik zaznaczył, że nowa Wspólna Polityka Rolna wraz z ambitnymi celami zawartymi w Europejskim Zielonym Ładzie będą odgrywały szczególną rolę dla Mazowsza, obecnego lidera w produkcji warzyw i owoców, zajmującego również wysoką pozycję w sektorze produkcji mięsa drobiowego, mleka i przetwórstwa mlecznego. Jak wskazał Marszałek Województwa Mazowieckiego, trwający na Ukrainie konflikt zbrojny i związany z nim wzrost cen energii, gazu oraz ropy naftowej spowodowały równie gwałtowny, sięgający nawet 400%, wzrost kosztów zakupu nawozów w Polsce, a także znaczący wzrost kosztów uprawy ziemi, podkreślając jednocześnie obawy związane z redukcją finansowania w ramach II Filaru WPR, w realizacji którego samorządy województw odgrywają istotną rolę.

Gustaw Marek Brzezin – Marszałek Województwa Warmińsko Mazurskiego zaznaczył, że rolnictwo i skuteczne zabezpieczenie żywnościowe pozostaje bardzo ważnym elementem strategii nie tylko na poziomie krajowym i unijnym ale i światowym, szczególnie w sytuacji obecnie trwającego konfliktu na Ukrainie. Jak podkreślił, podstawową pozostaje kwestia ekonomiczna, związana z gwałtownym wzrostem cen nośników energii, a także skutkami sankcji nakładanych na Rosję, powodujących niespodziewanie nadmierne koszty produkcji,
z którymi w sposób wyjątkowy mierzy się polskie rolnictwo. Poruszając problem wzrostu cen i poziomu inflacji, powodujących spadek szans rolników na zbilansowanie produkcji, Marszałek Brzezin podkreślił szczególne znaczenie świadomości tego zjawiska oraz istoty prowadzenia na ten temat debat w przestrzeni publicznej. Odwołując się do Europejskiego Zielonego Ładu Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego podkreślił również, że kształtujące się w obecnej rzeczywistości uwarunkowania ekonomiczne stwarzają potrzebę realistycznego przewartościowania w czasie niektórych z jego założeń i zapisów. Podzielając obawy podnoszone przez Marszałka Województwa Mazowieckiego podkreślił po raz kolejny wagę zagrożenia, związanego z redukcją finansowania dostępnego w ramach II Filaru WPR dla samorządów województw, skutecznie wspierających rozwój obszarów wiejskich w Polsce dzięki wdrażaniu środków z budżetu Unii Europejskiej.

Prelegentem, który rozpoczął I Panel konferencji pt. „Wyzwania nowej Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2021-2027” był Pan Maciej Golubiewski Dyrektor Gabinetu Komisarza ds. Rolnictwa (DG AGRI), który omówił założenia zreformowanej Wspólnej Polityki Rolnej uwzględniając wpływ, jaki cele Europejskiego Zielonego Ładu będą wywierać na europejskich rolników i konsumentów. Otwierając swoją wypowiedź podkreślił, że bezpieczeństwo żywnościowe Unii Europejskiej jest obecnie takim samym priorytetem, jak bezpieczeństwo militarne, czy cyfrowe. W wyniku toczącej się na Ukrainie wojny Komisja Europejska m.in. wystosowała 23.03.2022 roku komunikat dotyczący ochrony bezpieczeństwa żywnościowego i wzmacniania odporności systemów żywnościowych. Przedstawione działania mają zwiększyć globalne bezpieczeństwo żywności oraz wspierać rolników i konsumentów w świetle rosnących cen żywności oraz kosztów nakładów, takich jak energia i nawozy. Komisja Europejska zatwierdziła pomoc państwową na program wsparcia dla polskiego sektora rolnego w związku z inwazją Rosji na Ukrainę w wysokości 836 mln € (w ramach programu zatwierdzonego na podstawie tymczasowych kryzysowych ram prawnych wypłacane będą dotacje bezpośrednie), uruchomiła również ok. 500 mln € rezerwy kryzysowej ze środków WPR, które zostaną przeznaczone na pomoc publiczną w związku z gwałtownym wzrostem cen nawozów (Polska otrzyma ok. 44 mln €). Wskazano również, że wydana została tymczasowa zgoda, aby obligatoryjne dotąd odłogowanie ziemi można było przeznaczyć pod zielone uprawy (żywność i pasze). Odnosząc się do inicjatyw legislacyjnych strategii „Od pola do stołu” Dyrektor Golubiewski podkreślił, że będą czynione starania aby m.in. cele związane z użyciem pestycydów i nawozów były dostosowane do poziomów wyjściowych, właściwych dla poszczególnych państw członkowskich. W kwestii Planów Strategicznych WPR zaznaczył, że Komisja Europejska oczekuje na odpowiedź m.in. Polski na uwagi do przedłożonego Planu Strategicznego WPR. Podkreślił jednocześnie, że toczące się na ten temat dyskusje będą istotne z punktu widzenia architektury planu (m.in. rolnictwo węglowe, ekoschematy, dobrostan zwierząt) i jego dostosowania do nowych realiów bezpieczeństwa żywnościowego, długoterminowej odporności, w tym buforowania przez inwestycje lokalne problemów naruszonych łańcuchów dostaw, spowodowanych czynnikami zewnętrznymi. Komisja Europejska będzie chciała również kłaść większy nacisk na elementy związane z poprawą efektywności energetycznej w rolnictwie, wsparciem produkcji roślin wysokobiałkowych,
a także rozwojem systemów badań i innowacji ze szczególnym naciskiem na doradztwo rolnicze, które może być kluczowe dla wdrażania tych rozwiązań w terenie.

Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 omówiła Pani Joanna Gierulska Dyrektor Departamentu Wspólnej Polityki Rolnej w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zaznaczając, że zakończenie rozmów na temat ostatecznego kształtu planu przewidywane jest na koniec maja bieżącego roku. Odnosząc się do proponowanych w planie wskaźników podkreśliła, że zostały one ustalone w oparciu o polskie uwarunkowania – zaproponowano m.in. przeznaczenie 7% gruntów pod uprawy ekologiczne, co stanowi podwojenie obecnego poziomu, ograniczenie o 5% wykorzystania środków ochrony roślin oraz realizację celu ograniczenia użycia antybiotyków w wymiarze 10%. Dyrektor Gierulska wskazała, że wspierane będą również specjalne schematy dla rolnictwa ekologicznego w ramach II Filaru WPR, zaznaczając jednocześnie, że m.in. kwestia lokalnych rynków, podobnie jak gospodarka wodno-ściekowa, stanowią komponent Krajowego Planu Odbudowy. W Planie Strategicznym zakłada się jedynie uzupełnienie elementów, które znajdują się w KPO, zapewniając priorytetowe finansowanie w Planie Strategicznym obszarów, które nie mają szans na finansowanie z innych źródeł. W wypowiedzi podkreślone zostały również działania, które mają być wzmocnione w Planie Strategicznym, m.in. sektor OZE, czy kwestia efektywności energetycznej polskich gospodarstw rolnych.

Kolejnym prelegentem I panelu konferencji był Jarosław Kalinowski Poseł do Parlamentu Europejskiego (Komisja ds. Rolnictwa i Rozwoju Wsi), który przedstawił stanowisko dotyczące szans i zagrożeń dla rolników i jednolitego rynku wynikających z wdrażania nowych rozwiązań WPR. Zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym podczas konferencji zaznaczył raz jeszcze, że nie można zapominać o trwającej wojnie, która powoduje bardzo poważne zakłócenia na globalnym rynku żywności, podkreślając jednocześnie szybkość reakcji Komisji Europejskiej na kryzys w postaci uruchomienia wspomnianej już rezerwy kryzysowej w ramach WPR, pomocy krajowej dla rolników i odroczenia obowiązku odłogowania gruntów, szczególnie ważnego w sytuacji, w której Ukraina była liderem eksportu kukurydzy i oleju słonecznikowego, natomiast Rosja odpowiadała za największy eksport nawozów sztucznych, a łącznie zapewniały 30% światowego handlu pszenicą. W wypowiedzi Poseł Kalinowski odwołał się również do Rezolucji Parlamentu Europejskiego odnoszącej się do skutków wojny na globalny rynek żywnościowy, a także ostatniego posiedzenia Komisji ds. Rolnictwa i Rozwoju Wsi, podczas którego zaapelowano do Komisji Europejskiej o rozważenie możliwości przesunięcia w czasie wdrożenia nowych zasad WPR, w zależności od skutków trwającego konfliktu. Poseł odwołał się również do przeprowadzonej przez JRC analizy wpływu wprowadzenia nowej WPR oraz Europejskiego Zielonego Ładu, które miałyby skutkować obniżką produkcji rolnej, w niektórych przypadkach sięgającą 30%. Podkreślił jednocześnie, że nowa Wspólna Polityka Rolna i Europejski Zielony Ład zwiększą zaangażowanie rolnictwa w ochronę środowiska, co będzie widoczne w I Filarze, gdzie zmniejszą się środki w płatnościach podstawowych, możliwe do odzyskania pod warunkiem wdrażania przez rolników ekoschematów. Ponadto poruszane kwestie dotyczyły przesunięcia 30% środków z II do I Filaru WPR w wysokości ok. 2 mld € na dopłaty bezpośrednie, które w części w ocenie prelegenta nie trafią do rolników, a do właścicieli gruntów rolnych, a także problemu niewystarczającego zabezpieczenia w Planie Strategicznym środków na inwestycje w gospodarstwach rolnych. Zgodnie z tym, co podkreślił Poseł Kalinowski, planowane 420 mln € stanowi budżet niewystraczający na inwestycje m.in. w rolnictwo precyzyjne, zielone technologie, czy podstawową kwestię związaną z zaopatrzeniem polskich gospodarstw w wodę (Polska dysponuje najmniejszym poziomem tego zasobu w całej Unii Europejskiej). Zaapelował również o konieczność unormowania definicji aktywnego rolnika, która zwiększy szanse polskich rolników na dostęp do środków i tym samym możliwość realizacji programów rolno-środowiskowych w terenie.

II Panel konferencji pt. „Ekonomia i Ekologia” otworzył Pan Paweł Szabelak I Sekretarz w Wydziale Rolnictwa, Stałe Przedstawicielstwo RP w Brukseli. Przedstawił uczestnikom założenia strategii „Od pola do stołu” oraz strategii na rzecz bioróżnorodności, podkreślając jednocześnie, że pomimo, iż założone cele odnoszą się do poziomu unijnego, na poziomach krajowych stanowi to nadal duże wyzwanie. Jak wskazał Sekretarz, istnieją duże różnice między państwami członkowskimi, widoczne m.in. w poziomie intensywności rozwoju rolnictwa, w tym różnice w stopniu wykorzystywania nawozów, czy środków przeciwdrobnoustrojowych. Istotna jest również różnica w wysokości finansowania w ramach WPR, indywidualnego stopnia zaangażowania państw w działania prośrodowiskowe, a także różnice wynikające z uwarunkowań naturalnych, które w przypadku krajów o dużym stopniu zagęszczenia gospodarstw rolnych na małej przestrzeni mogą znacznie utrudniać, bądź niemal wykluczać ich możliwości dostosowania do wymogów związanych z zalesianiem, czy wiązaniem dwutlenku węgla. Podkreślił jednocześnie, że poza poszukiwaniem środków w WPR pojawiają się inne inicjatywy, m.in. wsparta przez 12 państw inicjatywa Chorwacji, dotycząca przesunięcia środków niewykorzystanych w ramach PROW 2014-2020 na okres przejściowy 2021-2023 i wsparcie nimi działań związanych z kryzysem ukraińskim. Nie ma jeszcze aktów wykonawczych do strategii, które są wciąż dyskutowane, a przepisy wykonawcze będą decydować o sposobie, w jaki ich cele mają być przez państwa członkowskie osiągane. W bieżącym roku nie będą prowadzone dyskusje o środkach ochrony roślin, propozycja legislacji dotycząca etykietowania żywności spodziewana jest w czerwcu tego roku, obecnie odbywa się również przegląd rozporządzenia LULUCF.

Pani Monika Przeworska Dyrektor Instytut Gospodarki Rolnej odniosła się do oceny oddziaływania strategii „Od pola do stołu” oraz na rzecz bioróżnorodności na sektor rolny, wyrażając obawy związane z, jej zdaniem, znaczącym opóźnieniem w sferze polskiego rolnictwa, które jest często marginalizowane, a zbyt wiele kompetencji polskich władz w tym zakresie oddawane jest Komisji Europejskiej. Podkreśliła, że rzetelna ocena tematu wymaga szerszego kontekstu oraz wyjścia poza temat samego Europejskiego Zielonego Ładu i powinna uwzględniać powiązane dyrektywy. Zaznaczyła, że skutki wdrażania działań dla Polski powinny być analizowane w oparciu o przygotowywany w Polsce Plan Strategiczny, wskazując jednocześnie, że nowa Wspólna Polityka Rolna będzie wdrażana od 2023 roku, a nie ma jeszcze potwierdzenia, że zaproponowane przez Polskę w Planie Strategicznym wskaźniki zostaną zaakceptowane, nadal nie jest również jasne, co będzie wdrażane. Dyrektor Przeworska zaznaczyła również, że decyzje Komisji Europejskiej w tym zakresie zadecydują nie tylko o kształcie polskiego rolnictwa, ale również możliwościach konsumentów w kontekście dostępności cenowej produkowanej w Unii żywności, koniecznym jest więc budowanie bezpiecznej i suwerennej żywnościowo Polski. Odnosząc się do zawartych w Planie Strategicznym WPR ekoschematów, zwróciła uwagę na zagrożenie, jakim może być niewystarczająca ilość dostępnych środków, co stworzy problem wykluczenia z finansowania, a tym samym zmarginalizowania znaczącej liczby gospodarstw rolnych. Kończąc wystąpienie, podkreśliła również problem ponoszenia odpowiedzialności za upadek znacznej liczby gospodarstw rolnych, który może być skutkiem polskiego Planu Strategicznego WPR, opracowanego w oparciu o unijne cele.

Pan Adam Jarubas Poseł do Parlamentu Europejskiego, członek Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności przedstawił stanowisko dotyczące rolnictwa w kontekście polityki klimatycznej UE. W swojej wypowiedzi podkreślił znaczenie przyjętego prawa klimatycznego oraz debaty związanej m.in. z obowiązkiem ograniczenia do 2030 roku poziomu emisji gazów cieplarnianych o 55% podkreślając konieczność skutecznego działania w obecnej sytuacji, kiedy Europa odpowiada już za 7% emisji na poziomie globalnym, a największe obciążenia w tym zakresie dotyczą sektora przemysłu, transportu i rolnictwa. Poseł Jarubas zwrócił jednocześnie uwagę, że pomimo stawianych wyzwań, obok Wspólnej Polityki Rolnej strategia „Od pola do stołu” stanowi pierwszy dokument, który wieloaspektowo rozpatruje kwestie łańcucha żywnościowego, rozważając kwestie ekonomiczne, rolnicze, środowiskowe i zdrowotne, a jej istotnym elementem jest również budowanie świadomości konsumenckiej, związane m.in. z etykietowaniem żywności, oznaczeniem źródeł pochodzenia, składu oraz śladu węglowego. Podkreślił również szanse, jakie stwarza rolnictwu dostępność nowych technologii, a także rolnictwo precyzyjne, węglowe, biogospodarka i szeroko rozumiana cyfryzacja.

III Panel poświęcony Rolnictwu 4.0 otworzył dr inż. Jacek Skudlarski, Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji, SGGW. Prelegent przybliżył uczestnikom pojęcie Rolnictwa 4.0, które w oparciu o technologię, zaawansowaną analitykę i cyfryzację procesów znacząco podnosi efektywność sposobów uprawy gleb, a tym samym może wspomóc rolników w prowadzeniu gospodarstw wpisujących się w koncepcję  Europejskiego Zielonego Ładu poprzez zrównoważenie rolnictwa, redukcję zużycia środków ochrony roślin, nawozów i innych środków chemicznych, czy optymalnego nawadniania. Podkreślił również, że technologie pozwolą na dostarczanie użytkownikom w czasie rzeczywistym szerokiego zakresu informacji istotnego dla podejmowania decyzji biznesowych i produkcyjnych, możliwa będzie również automatyzacja produkcji, np. za pośrednictwem Internetu Rzeczy i chmury obliczeniowej, co w obecnych czasach stanowi duży potencjał dla polskich gospodarstw, choć nadal konieczne będą działania znoszące bariery związane z dostępem do finansowania takich rozwiązań oraz niewystarczającym poziomem świadomości w sferze nowych technologii i korzyści, które z nich płyną.

Mateusz Ciasnocha, Prezes European Carbon Farmers przedstawił uczestnikom koncepcję rolnictwa regeneratywnego, węglowego oraz kredytów węglowych, omawiając wynikające z nich korzyści dla polskich rolników. Podkreślił jednocześnie konieczność wypracowania skutecznego rozwiązania, które umożliwi współistnienie założeń Wspólnej Polityki Rolnej z polityką klimatyczną i innymi politykami Unii Europejskiej oraz potrzebę reformy WPR w sposób, który pozwoli w jej ramach zapewnić zarówno bezpieczeństwo klimatyczne, jak i żywnościowe, które od siebie wzajemnie zależą. Aby reforma była skuteczna, w ocenie prelegenta musiałaby obejmować przejście z obecnej formuły płatności za działania, do formuły płatności za osiągane rezultaty środowiskowe, połączone z polityką klimatyczną, które rolnicy będą w stanie dostarczać, a kredyty węglowe mogą stanowić mechanizm, który oferuje możliwość połączenia polityk środowiskowej i żywnościowej. Podkreślił także, że takie rozwiązanie pozwoli mechanizmowi kredytów węglowych uwolnić potencjał transformacji branży rolnej.

Ostatnim tematem poruszonym na konferencji były nowe e-usługi i aplikacje dla sektora rolnego, wykorzystujące dane satelitarne, które przedstawił mgr inż. Mariusz Kacprzak, Kierownik Zakładu Teledetekcji w Centrum Technologii Kosmicznych, Sieć Badawcza Łukasiewicz. Jak podkreślił prelegent, większość gospodarstw rolnych w Polsce to małe podmioty i firmy rodzinne, a więc wykorzystanie nowoczesnych technologii nie powinno przyczyniać się do tworzenia w stosunku do nich barier inwestycyjnych. Należy proponować rozwiązania, które będą wspomagać realizację celów Europejskiego Zielonego Ładu, przy zachowaniu wymiaru zrównoważonej i lokalnej produkcji rolno-spożywczej. Jak zaznaczył, inwestycje w sektor rolny, odpowiedzialny dziś za 10% emisji gazów cieplarnianych, będą działać na rzecz poprawy jakości klimatu oraz wspomagać rolnictwo w zabezpieczeniu żywności dla rosnącej liczby populacji, przy jednoczesnej redukcji stosowanych ilości środków ochrony roślin i nawozów. Takie możliwości niesie ze sobą rolnictwo precyzyjne, które wraz z rozpoznaniem potencjału gleb podnosi efektywność produkcji, dla zmaksymalizowania której niezbędna jest znajomość bieżącego stanu obszarów, którymi zarządzają rolnicy. Precyzyjnie dostosowane działania agrotechniczne, oparte m.in. o znajomość właściwości fizykochemicznych roślin, połączone z wykorzystaniem poprawnie zmapowanego terenu na podstawie zdjęć satelitarnych, pozwolą precyzyjnie dostosować i zaaplikować niezbędną dawkę substancji bądź nawozów, minimalizując straty wyrządzone przez rozwój patogenów.